GRONINGEN – Generatiearmoede is een ingewikkeld maatschappelijk probleem waarbij families van generatie op generatie minder kansen krijgen dan anderen en daardoor niet uit armoede ontsnappen. Het huidige systeem van armoedebestrijding schiet tekort om de cirkel van generatiearmoede te doorbreken, zo blijkt uit onderzoek van de Sociaal Planbureau Groningen.
Interventies zouden zich moeten richten op het verbeteren van de leefomstandigheden en het signaleren en waar mogelijk voorkomen van trauma. Op dit moment ligt er in de hulpverlening een te sterke nadruk op het veranderen van gedrag.
Levensverhalen van moeders
In het onderzoek dook Sociaal Planbureau Groningen in 10 levensverhalen van moeders die zijn opgegroeid in generatiearmoede. Wat deed opgroeien in generatiearmoede met ze? Hoe heeft het ze gevormd, ook op latere leeftijd? En wat hielp hen om de cirkel te doorbreken? Deze levensverhalen werden grondig geanalyseerd met een team van 20 co-onderzoekers, van Kansrijk Groningen. Een project dat armoede in de gemeente Groningen te lijf gaat.
Ingrijpende jeugdervaringen
Ervaringen die horen bij opgroeien in armoede kunnen zeer ingrijpend zijn, of ze nou plaatsvinden in de familiesfeer, op school of in de samenleving als geheel. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die opgroeien in armoede vier keer vaker ingrijpende jeugdervaringen meemaken dan andere kinderen (Hughes, e.a., 2017; Maguire-Jack, e.a., 2021).
Het meemaken van ingrijpende ervaringen heeft een enorme invloed op het verdere verloop van het leven. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die in hun jeugd zes of meer ingrijpende ervaringen meemaken gemiddeld twintig jaar korter leven dan kinderen die geen ingrijpende ervaringen meemaken (Brown, e.a., 2009). Dit soort ervaringen en de gevolgen ervan zijn een belangrijke factor in de zichzelf herhalende cirkel van generatiearmoede.
Alle moeders uit het onderzoek groeiden op in een gezin waar weinig geld was. De moeders omschrijven hoe ze dat als kind haarfijn aanvoelden, ook al probeerden ouders de kinderen af te schermen van de financiële zorgen die er waren. Naast de financiële zorgen binnen de thuissituatie, omschrijven veel moeders patronen van opeenvolgende ingrijpende ervaringen.
Constante staat van alertheid
Veel van de moeders hebben het gevoel dat ze fases in hun kindertijd hebben overgeslagen. Vaak moesten ze al op jonge leeftijd verantwoordelijkheden op zich nemen die hun ouders niet konden dragen. Beladen met dit soort verantwoordelijkheden en deze vormen van stress was er voor de moeders uit dit onderzoek maar weinig ruimte om kind te zijn. Ook op volwassen leeftijd staan veel van de moeders nog altijd ‘aan’. Ze zijn constant alert op signalen van onveiligheid.
Gedrag wordt niet begrepen
Het gedrag dat voortkomt uit traumareacties, wordt vaak niet begrepen. Dit zorgt ervoor dat kinderen en volwassenen afgewezen worden op basis van hun gedrag, met sociale uitsluiting tot gevolg. Ook staat het onbegrip over dit gedrag gepaste hulpverlening in de weg. Uit de verhalen van de moeders blijkt dat ze, zelfs wanneer ze direct om hulp vroegen, niet serieus werden genomen. Zo raken mensen verstrikt in een situatie waarin hun gedrag problemen veroorzaakt, maar niemand lijkt te kunnen helpen om de oorzaak van dit gedrag aan te pakken.
Cirkel van generatiearmoede
Het onderzoek van Sociaal Planbureau Groningen laat duidelijk zien hoe de cirkel van generatiearmoede werkt. Kinderen groeien op onder moeilijke omstandigheden, waardoor ze op jonge leeftijd al een trauma ontwikkelen. De continue stress zorgt ervoor dat een kind zich minder goed kan ontwikkelen. Hierdoor gaan veel kinderen zich anders gedragen dan andere kinderen. In veel gevallen is het gedrag dat als probleem wordt gezien een vorm van een traumareactie. Omdat dit gedrag onvoldoende begrepen wordt, worden kinderen anders behandeld, met sociale uitsluiting tot gevolg. Deze uitsluiting leidt vervolgens weer tot minder kansen. Minder kans op een passende opleiding, op een passende baan en minder kans op de juiste ondersteuning. Dit alles vergroot de kans dat de cirkel zich herhaalt in volgende generaties.
De cirkel doorbreken
Om generatiearmoede te doorbreken moeten we als samenleving anders leren kijken, zonder oordeel. Er moet dus niet worden gedacht vanuit impliciete oordelen over gedrag, maar interventies moeten zich richten op het verbeteren van de leefomstandigheden en het signaleren en waar mogelijk voorkomen van trauma. Wanneer er op deze manier gekeken wordt naar het probleem generatiearmoede en de randvoorwaarden voor een effectief systeem van hulp worden gerealiseerd, richten interventies en hulp zich meer op het bestrijden van oorzaken van armoede. Alleen op die manier kunnen álle mensen een eerlijke kans krijgen en kan de cirkel van generatiearmoede worden doorbroken.
Ingezonden
